29
lip

Swoboda testowania jest podstawową zasadą polskiego prawa spadkowego. Oznacza, że spadkodawca jeszcze za swojego życia ma prawo rozporządzić swoim majątkiem w dowolnie wybrany przez siebie sposób. Możliwość taka sprowadza jednak niebezpieczeństwo, że spadkobierca tak rozdysponuje swój majątek, że po jego śmierci osoby najbliższe nie otrzymają żadnej rekompensaty. Jest to o tyle niesprawiedliwe, że często pomagały ten majątek zgromadzić. I z tej też przyczyny ustawodawca wprowadził prawo do zachowku.

Zgodnie z art. 991 k.c. uprawnionymi do zachowku są najbliżsi, którzy (gdyby nie rozporządzenie spadkodawcy np. poprzez testament lub darowizny za życia) byli by spadkobiercami ustawowymi.

Przepis ten wskazuje nie tylko krąg spadkobierców, ale również wysokość zachowku:

• 1/2 udziału, który by spadkobierca otrzymał gdyby dziedziczył z ustawy

lub

• 2/3 udziału, który by spadkobierca otrzymał gdyby dziedziczył z ustawy jeśli jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni.

UWAGA: o wysokości zachowku w tym o uprzywilejowaniu z tytułu trwałej niezdolności do pracy lub bycia osobą małoletnią decyduje moment otwarcia spadku – będzie to co do zasady moment śmierci spadkodawcy. Mimo, że nie wynika to z przepisu to jednak taka opcja przyjęta jest przez doktrynę i orzecznictwo. Po co? Aby nie dopuścić do sytuacji w której spadkobierca celowo przesuwa w czasie wystąpienie z roszczeniem o zachowek do momentu aż otrzyma np. orzeczenie o trwałej niezdolności do pracy.

Trwała niezdolność do pracy

Wprawdzie wyżej wskazany przepis mówi jedynie o tym, że spadkobierca może domagać się zachowku w wysokości 2/3 swojego udziału jeśli jest trwale niezdolny do pracy. Nie wskazuje przy tym czy chodzi o całkowitą czy częściową niezdolność. Uznaje się jednak, że z opcji tej mogą skorzystać tylko osoby całkowicie niezdolne do pracy. Osoby tylko częściowo niezdolne do pracy mają możliwość osiągania dochodów, a zamiarem ustawodawcy była ochrona osób, które z uwagi na wiek lub stan zdrowia są pozbawione możliwości zarobkowania.

A czym jest trwała niezdolność do pracy?

Ustawodawca nie wprowadził definicji trwałej niezdolności do pracy jednak przyjmuje się, że osobami trwale niezdolnymi do pracy są te które osiągnęły odpowiedni wiek – 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, a ponadto:

– nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby ich główne źródło utrzymania lub

– zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w ustawie o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Całkowita niezdolność do pracy

Definicja niezdolności znajduje się w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z nią niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do podjęcia jakiejkolwiek pracy, a częściowo niezdolną jest taka, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Reasumując więc, przy badaniu w jakiej wysokości spadkobiercy należy się zachowek (1/2, czy 2/3) najpierw sprawdzamy, czy niezdolność jest trwała.

Dopiero gdy niezdolność możemy zakwalifikować do trwałej, sprawdzamy czy osoba ta spełnia drugą przesłankę – niezdolności całkowitej.

UWAGA: wskazane wyżej przepisy dotyczące definicji niezdolności do pracy mają jedynie funkcję pomocniczą. Sąd sam będzie rozstrzygał, czy dana niezdolność powoduje konieczność ustalenia zachowku na poziomie 2/3 udziału. Wszystko będzie zależeć od konkretnej sytuacji, konkretnej sprawy, konkretnego stanu faktycznego.

Kim jest osoba małoletnia?

Osoba małoletnia to osoba, która nie ukończyła 18 lat, a więc krótko taka która nie jest pełnoletnia zgodnie z art. 10 k.c.

Prawo do zachowku w uprzywilejowanej wysokości 2/3 udziału mają nie tylko bezpośredni zstępni spadkodawcy czyli jego dzieci, ale również dalsi zstępni, a więc wnuki, czy prawnuki jeśli tylko zgodnie z regułami spadkobrania ustalonymi w przepisach zaliczają się do spadkobierców ustawowych.

UWAGA: ten sam przepis wskazuje, że na skutek zawarcia związku małżeńskiego małoletni zyskuje pełnoletniość i nie traci jej w przypadku unieważnienia małżeństwa. Ten fakt ma więc również wpływ na wysokość zachowku.